تعریف داوری حقوقی

داوری در حقیقت یک دادگاه خلاصه شده است که می‌تواند تمامی فعالیت یک دادگاه کامل را با صرف هزینه مالی و زمانی کمتری انجام دهد و طرفین اختلاف را به توافق برساند.
مهمترین دلیل استفاده از داوری به جای دادگاه را می‌توان در جو سنگین و خصمانه بین طرفین اختلاف در دادگاه خلاصه کرد. برخلاف دادگاه که در آن اتهام‌های قتل،تجاوز، فساد و کلاهبرداری معمول است در داوری معمولا یک جرم قضاوت نمی‌شود!
در حقیقت در داوری دو طرف یک قرارداد با هم به اختلاف خورده‌اند و تمایل دارند که این اختلاف توسط یک کارشناس آن حوزه بررسی شود و مشکل در کمترین زمان و با صرف کم‌ترین هزینه حل‌وفصل شود.
نحوه کار داوری در حقوق هم به این صورت است که طرفین اختلاف به صورت توافقی تن به داوری داده و یک یا چند کارشناس و خبره را به عنوان داور انتخاب کرده و نام او را در قرارداد ذکر می‌کنند.
با این اوصاف داوری یک قرارداد خصوص است که یک یا چند کارشناس خبره به عنوان داور بدون اینکه از طرف دولت تفویض اختیار صورت گرفته باشد قضاوت را انجام می‌دهند.
حکم صادر شده جنبه قضایی دارد و دارای خصیصه امر مختوم است؛ یعنی اختلافی که حل ‌و فصل آن به داور واگذار شده است، پس از صدور حکم دیگر قابل رسیدگی در دادگاه‌ها و یا نزد یک داور دیگر نیست.
تیم وکلای باتجربه کارپردازان آماده خدمت‌رسانی در حوزه مشاوره داوری و حتی قبول داوری شما عزیزان است.

انواع داوری

داوری را می‌توان از جنبه‌های مختلف دسته‌بندی کرد؛ در ادامه مقاله به دو جنبه عمده آن می‌پردازیم:

· تقسیم داوری از جنبه ملیت داوری

· داوری داخلی: هر داوری که موضوع مورد اختلاف آن منحصرا مربوط به یک کشور باشد را داوری داخلی می‌گویند. در تقسیم‌بندی داوری داخلی این موضوع که پس از صدور حکم، اجرای رای داور به خارج‌ازکشور کشانده‌ شود؛ مهم نیست و همچنان جزو داوری داخلی طبقه‌بندی می‌شود.

ملیت طرفین اختلاف نقش موثری در تعیین سطع داوری دارند اما این نکته که اگر یکی از طرفین ملیت خارجی داشته باشد آن داوری خارجی و یا بین‌المللی طبقه‌بندی شود الزاما درست نیست و ممکن است هنوز هم جنبه داخلی داشته باشد.

· داوری خارجی: هر گاه دو تبعه ایرانی داوری خود را در کشور ثانی انجام دهند و حکم را برای اجرا به ایران نیز ارجاع دهند؛ رای این داوری رای یک داوری خارجی نامیده می‌شود. مثلا دو ایرانی داوری خود را در کشور عراق انجام دهند و راس صادر شده را برای اجرا به مراجع ایرانی ارسال کنند.

در‌ گونه موارد می‌توان به موجب کنوانسیون نیویورک که ایران نیز به آن ملحق شده است؛ تقاضای اجرای آن را نمود.
رای یک داوری خارجی از‌آنجایی برای ما اهمیت دارد که ممکن است قابل اجرا برای کشور ما نباشد!

به طور کلی دو نوع رای دادگاه در ایران هرچند هم که الزام‌آور باشد؛ قابل به اجرا نیست:

1. قوانین داوری در کشور‌های مختلف با هم تفاوت‌های دارد و همین تفاوت‌ها ممکن است که الزام یک رای داوری برای کشورمان را سلب کند. مثلا یک موضوع که در جمهوری اسلامی قابل ارجاع به داوری نیست در کشوری دیگر ارجاع داده شود و حکم به مراجع ایرانی ارسال شود!
2. برخی قوانین کلی کشورمان بر طبق دین، فرهنگ و آداب و رسوم کشورمان طراحی و نوشته شده و ممکن است با قوانین دیگر کشور‌ها متفاوت باشد. برای مثال ربا در کشور ثانی مجاز است و حکم به پرداخت ربا داده می‌شود.

در این صورت حتی اگر موضوع در ایران قابل ارجاع به داوری باشد باز هم الزامی برای رسیدگی به حکم در ایران وجود ندارد.

· داوری بین‌المللی: به یکی از دلایل زیر یک داوری بین‌المللی تلقی می‌شود:
¨ یکی از عناصر اصلی قرارداد خارجی باشد.
¨ داوری به یک سازمان خارجی سپرده شده باشد.
¨ داوری تابع قوانینی باشد که جنبه بین‌الملی داشته باشد.
داوری در سطح بین‌المللی برای سهولت رسیدگی و همچنین اجرای قانونی حکم صادره ایجاد شده است. داوری بین‌المللی نیز مانند داوری داخلی، ملزم به اجرای حکم است. معمولا در سطح بین‌المللی داوری به این دلیل که اطمینانی به بی‌طرفی دادگاه نیست، انجام می‌شود.

2) تقسیم داوری از جنبه نحوه برگزاری داوری

· داوری به شکل سازمانی: در این شکل داوری سازمان‌های همکار با یک دیگر در هنگام عقد قرارداد همکاری، یک قرارداد داوری نیز منعقد می‌کنند که در آن روش رسیدگی و صدور حکم در مورد هرگونه اختلاف و مشکل احتمالی تابع مقررات یک سازمان داوری بین‌المللی نوشته شده است.

· داوری به شکل خاص یا موردی: در این نوع داوری طرفین اختلاف بدون اینکه از یک مرکز داوری کمک بگیرند به یک یا چند داور که خود انتخاب می‌کنند، متوسل می‌شوند. به این نوع داوری معمولا پس از ایجاد اختلاف در قرارداد متوسل می‌شوند.

نحوه برگزاری داوری به نوع ملیت داوری ربطی ندارد! بدین معنی که ممکن است یک داوری بین چندین کشور انجام شود ولی هنوز در طبقه‌بندی خاص و موردی قرار بگیرد.

ضمنا در ادامه با یک طبقه بندی دیگر داوری نیز آشنا می‌شوید.

مزایای داوری نسبت به دادگاه

1. اولین مزیت داوری را می ‌توان توانایی انتخاب داور با توافق طرفین دانست. این در حالیست که در اقامه دعوا در مرجع دادگستری چنین امکانی وجود ندارد و بدون دخالت طرفین قاضی پرونده انتخاب می ‌شود.
این مزیت از آنجای که ممکن است اختلاف ماهیت تخصصی داشته باشد مهم جلوه می‌کند و بدین ترتیب طرفین می‌توانند داوری را برگزینند که آشنا و متخصص در آن موضوع باشد.
این مزیت دادگاه ممکن است برای یکی از طرفین ایجاد خطر نیز بکند!

به این صورت که با انتخاب نادرست یک یا چند داور، داوری که کاملا بی‌طرف نیست انتخاب شده و حکمی کاملا جانب‌دارانه از یکی از طرفین اختلاف صادر کند.

با این حساب مرحله انتخاب داور باید بسیار دقیق انجام شود؛ چرا که رای صادر شده کاملا قانونی بوده و طرفین ملزم به اجرای آن هستند. تیم وکلای کارپردازان آماده تقبل هرگونه داوری شماست. افتخار ما این است که به طور تخصصی توانایی داوری در زمینه‌ املاک را نیز داریم.

2. دادگاه به دلیل حجم‌بالای پرونده‌ها روند بسیار طولانی دارد. علاوه براین ویژگی دادگاه این است که بسیار دقیق و موشکافانه به تمامی جزئیات، مدارک و شاهدها بپردازد و این ویژگی می‌تواند روند دادگاه را بسیار زمان برتر کند.
با این حساب داوری معمولا روند سریعتری از دادگاه دارد.

3. در بسیاری از موارد طرفین اختلاف مایل به محرمانگی پرونده هستند، و این درحالیست که روند دادگاه‌ها علی‌الاصول علنی انجام می‌شود. یکی از مزیت‌های مهم داوری این است که فرآیند رسیدگی و رای آن می‌تواند محرمانه باشد.

4. مزیت دیگر داوری این است که می‌توان با داشتن آرامش فکری و ذهنی؛ به یک رای قابل استناد، قابل اعتراض و کاملا اجرایی دقیقا مانند رای صادر شده دادگاه دست یافت.

5. جو رسیدگی به پرونده در داوری در بیشتر موارد مانند دادگاه خصمانه نیست و می‌توان گفت حتی دوستانه است. معمولا شرکت‎‌های بزرگ در هنگام عقد قرارداد یک یا چند داور نیز انتخاب می‌کنند که هر اختلاف و یا مشکل پیش‌آمده در آینده را بتوان در زمان کوتاه و با هزینه کم و در مواردی آبرومندانه‌تر حل و فصل کرد.

6. داور انتخابی می‌تواند در زمینه مورد اختلاف متخصص باشد اما اگر به هر دلیل نیاز به کمک داشت می‌تواند موضوع رو به یک یا چند کارشناس ارجاع دهد.

7. داور را می‌توان زن انتخاب کرد اما این ویژگی در دادگاه‌ها و برای قضات وجود ندارد.

تعریف داوری در یک ویدئو کوتاه از خانم افسانه هادی‌پور؛ کارشناس ارشد جزا و جرم‌شناسی

در چه مواردی می‌توانیم به داور رجوع می‌کنیم؟

اولین و مهمترین نکته در این موضوع توجه به این مورد است که در داوری نمی‌توان انواع جرم کیفری را مطرح کرد. به این ترتیب جرم‌های مانند سرقت، قتل، مزاحمت بانوان، جرایم سیاسی، جعل، ارتشا، صدور چک‌بلامحل و … از صلاحیت داوری خارج است اما این تمام ماجرا نیست!
بجز این جرایم برخی دیگر از جرایم نیز از صلاحیت داوری خارج است. مسائلی مانند طلاق، نکاح و فسخ آن و همچنین اعلام ورشکستگی از انواع این جرایم هستند. مقنن این جرایم استثنا داوری را در ماده 478 قوانین آیین دادرسی مدنی گردآوری و اعلام نموده‌اند.

در مورد رجوع به داوری می‌توان داوری را به دو نوع اجباری و اختیاری تقسیم کرد. هر آنچه تاکنون با عنوان ارجاع به داوری گفته شده از انواع داوری اختیاری بوده است اما در قانون یک نوع دیگر از داوری تعبیه شده است. داوری اجباری نوع دیگر داوری‌ست که در آن پس از رجوع به دادگاه، قاضی حکم به داوری می‌دهد.

جرم‌های که شامل داوری اجباری می‌شوند:

1. اختلافات بازار بورس و اوراق بهادار
2. اختلاف در قرارداد پیش‌فروش ساختمان
3. اختلافات ناشی از خصوصی‌سازی
4. قراردادهای پیمانکاری
5. ارجاع اجباری دعوای طلاق

در چه زمانی رای داوری ابطال می‌شود؟

پیش‌تر گفتیم که رای داوری الزامیست و مانند رای دادگاه باید اجرا شود اما در شرایط زیر می‌توان به رای صادره اعتراض کرد و آن را باطل کرد.
1. رای داور با مندرجات قانونی مخالف باشد.
2. داوری درباره موضوعی رای صادر کند که مورد اختلاف نبوده است.
3. داور بیش از اختیارات قانونی یک داوری رای صادر کند.
4. بعد از منقضی شدن زمان داوری، رای داوری صادر شود.
5. رای داور مخالف با اسناد ثبت شده در دفتر املاک و یا اسناد رسمی باشد.
6. رای توسط داوری که حق داوری نداشته، صادر شده است.
7. قراردادی که برای ارجاع به داوری نوشته شده معتبر نباشد.

در مورد ششم به افرادی که حق داوری ندارند اشاره شده است. در حالت کلی یک شخص با داشتن صفات زیر صلاحیت داوری ندارد:

1. افرادی که فاقد اهلیت قانونی هستند. مانند صغیر،مجنون و سفیه
2. افرادی که قبلا با حکم دادگاه از داوری محروم شده‌اند.
3. افرادی که به موجب آثار حکم قطعی دادگاه از جمله آثار تبعی و تکمیلی امکان انجام دادرسی را ندارند.
4. کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی‌توانند داوری را بپذیرند.

داوری در طلاق

پیش‌تر گفته شد که مسئله حقوقی داوری از صلاحیت داوری خارج است. در اینجا منظور داوری اختیاری بوده و در حقیقت مسئله حل اختلاف در طلاق بر عهده داوریست!
در این رابطه تفاوتی ندارد که درخواست طلاق را زوج داده است یا زوجه؛ در هر پس از رجوع به دادگاه، قاضی به منظور حل و فصل اختلاف پرونده را به داوری ارجاع می‌دهد. حال به صورت اجباری باید داوری در طلاق صورت گیرد.
البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که رای داوران در این مورد لازم‌الاجرا نیست و قاضی در صورتی که آن را خلاف قوانین بداند، می‌تواند نظریه داوری را رد کند و با این احتساب روند رسیدگی داوری تجدید می‌شود.

حرف پایانی

در این مقاله کوچک سعی شد تا هرچند کوتاه و خلاصه، شما عزیزان را با داوری و احکام مربوط به آن آشنا کنیم. با این وجود اگر کمی و کسری در ارائه تعاریف دیده‌اید و یا برای شما سوالی مطرح بوده که جواب آن را نیافته‌اید می‌توانید از طریق اکانت اینستاگرام ما و صفحات ارتباط با ما وبسایت با ما ارتباط برقرار کنید و در اسرع وقت جواب سوال خود را بگیرید.

پادکست این مقاله